Alles over de Leonberger

Een beschrijving van het hondenras Leonberger kan moeilijk anders beginnen dan door het meest opvallende kenmerk maar meteen te benoemen: Leonbergers zijn groot. Heel erg groot. Een volwassen reu kan een schofthoogte bereiken van wel 80 centimeter, waarmee ze een prominente plaats krijgen tussen de grootste hondenrassen ter wereld. Gelukkig zijn deze dieren net zo vriendelijk en zachtaardig als ze groot zijn – een combinatie waardoor ze al heel wat harten van hondenliefhebbers hebben veroverd.

De geschiedenis van het ontstaan van de Leonberger is een bijzonder verhaal, hoewel we alles met een korreltje zout moeten nemen omdat er maar weinig harde feiten zijn vastgelegd. De meeste bronnen zijn het er wel over eens dat de eerste exemplaren van het ras in het stadje Leonberg zijn gefokt, tegenwoordig gelegen in het zuidelijke district Baden-Württemberg, een streek die vroeger bekend stond als het Hertogdom Zwaben. Als de geschiedenis van de Leonberger klopt, dan is het ras niet ontstaan vanuit de behoefte aan een jachthond, een herdershond, of een vechthond, zoals vaak het geval is, maar eerder aan een soort marketingstunt, bedacht door een zekere heer Heinrich Essig (1808 – 1887).

Het verhaal, of de mythe zo je wilt, draait om het stadswapen van het stadje Leonberg. Dat wapen wordt gedomineerd door een grote trotse leeuw. Heinrich Essig was een vooraanstaand man in het stadje: hij was niet alleen een succesvol koopman, kroegbaas, boer en aannemer, maar kwam ook in het stadsbestuur terecht. Ook stond hij bekend om de vele dieren die hij rond zijn huis hield; volgens de overlevering leek zijn erf bijna een dierentuin, waar niet alleen honden, maar ook pauwen, kalkoenen, vossen en nog veel meer diersoorten rondscharrelden. Samen met zijn nichtje hield hij zich bezig met het kruisen van hondenrassen, en op een dag schijnt hij op het idee te zijn gekomen om een hond te fokken die precies leek op de leeuw van ‘zijn’ stadswapen. Leonberg had in de negentiende eeuw niet alleen een bedrijvige paardenmarkt, maar stond ook bekend om de hondenhandel. Als dit verhaal waar is zou je de Leonberger dus met een knipoog een geslaagde marketingtruc kunnen noemen.

Essig kruiste naar verluidt zijn Sint Bernhard met een Newfoundlander, om daar vervolgens de bloedlijn van de Pyreneese Berghond aan toe te voegen. Zo ontstond de eerste Leonbergse Hond, zoals het ras in die dagen werd genoemd. Om de nieuwe Leonberger honden een beetje bekender te maken bedacht Essig nog een slimme zet: hij schonk exemplaren aan beroemdheden uit die tijd, waaronder de bekende Oostenrijkse koningin Sissi en de Duitse staatsman Otto von Bismarck. Zo raakten in rap tempo veel mensen uit de wijde omgeving van Zuid-Duitsland bekend met deze ‘leeuw’ uit Leonberg. Ook over de grens kreeg het ras vooraanstaande fans: er zijn bijvoorbeeld meer dan driehonderd Leonbergers naar Rusland gebracht nadat de Tsaar en zijn hofhouding er als een blok voor waren gevallen.

In de tijd waarin de Leonberger voor het eerst het toneel betrad waren grote, indrukwekkende honden erg in trek, vooral op het platteland. Veel eigenaren wilden een hond zoals de Sint Bernhard, maar die waren destijds bijna niet te vinden omdat het ras haast uitgestorven was. Gelukkig werd dit Zwitserse icoon uiteindelijk van de ondergang gered door een groepje enthousiaste fans, maar deze schaarste heeft waarschijnlijk wel bijgedragen aan de opmars van de Leonberger in Duitsland en de omringende gebieden, ook omdat er dus naar alle waarschijnlijkheid met Sint Bernhards is gefokt om het ras te creëren. Die populariteit had ook een schaduwkant, want zoals dat wel vaker gaat met goede zakelijke ideeën gingen allerlei fokkers proberen om Essig te evenaren. Dat leidde tot nogal wisselende resultaten, waardoor de Leonberger een mikpunt van spot kon worden. Rasvereniging LHCN vat dit krachtig samen met de uitspraak “alles wat men niet definiëren kan, ziet men voor een Leonberger ‘an.” Dat imagoprobleem schreeuwde om een officiële rasstandaard, maar het zou tot na Essig’s dood duren voordat in 1905 het ras in Duitsland officieel werd toegelaten tot de kynologische stamboeken.

Niet lang na die officiële erkenning brak de Eerste Wereldoorlog uit. Die oorlog had natuurlijk rampzalige gevolgen voor mensen uit Duitsland en uit heel Europa, maar ook de populatie Leonbergers ging bijna compleet verloren in die zware jaren. Gelukkig werd in 1922, vier jaar nadat de vrede was getekend, de Duitse Leonberger Club opgericht. Overal werd gezocht naar overgebleven Leonbergers en langzaam maar zeker werd het ras weer nieuw leven ingeblazen. Zo kon het uiteindelijk gebeuren dat pas in 1966 de eerste rasvereniging op onze eigen bodem het levenslicht zag: de Leonbergse Honden Club Nederland. Deze vereniging bestaat tot op de dag van vandaag. Door de toewijding van de LHCN en de focus op een gezonde rasstandaard zijn er in Nederland tegenwoordig heel wat gezinnen die kunnen genieten van hun eigen ‘leeuw’ uit Leonberg.

Zoals we meteen opmerkten aan het begin van deze tekst zijn Leonbergers imposante honden om te zien. Ze zijn groot en stevig gespierd, maar zeker niet log: deze dieren zijn een stuk sneller en wendbaarder dan veel mensen op het eerste gezicht zouden denken. De bouw is elegant, met goede verhoudingen en een krachtig lijf en ledematen. Volwassen reuen verschillen behoorlijk van hun vrouwelijke tegenhangers: reuen kunnen een schofthoogte van 71 tot wel 80 cm (!) bereiken, met een gewicht tussen 54 en 77 kilo, terwijl voor teefjes 65 tot 75 centimeter schofthoogte gebruikelijk is, met een gewicht van 45 tot 61 kilo. Mannelijke Leonbergers herkent een liefhebber meteen aan de sterkere, stoerdere bouw, terwijl een teefje naar verhouding iets lichter en sierlijker van postuur is.

De kop van een Leonberger is groot, maar niet lomp, met sterke kaken en een vrij langwerpige vorm. De middelgrote, vlezige oren zijn hoog aangezet en hangen af langs de zijkant van de schedel. De Leonberger draagt een typerend zwart ‘masker’, dat niet het hele gezicht hoeft te bedekken, maar van de neus tot aan de donkerbruine, amandelvormige ogen kan lopen.

De vacht van de Leonberger is misschien wel net zo indrukwekkend en karakteristiek als zijn formaat. Leonbergers hebben een dubbele vacht, waarbij de bovenste deklaag sluik en langharig is, vlak op ondervacht liggend met vaak een lichte slag erin. Die dikke vacht is een prima bescherming tegen de kou die de eerste Leonbergers in de Zuid-Duitse bergwinters aan moesten kunnen. De lange vachtharen bedekken het hele lichaam, ook aan de staart en de voor- en achterpoten. Wat de kleur betreft kan de vacht variëren van zandkleurig en geel tot roodbruin en bruin, in alle mogelijke combinaties. De enige vaste eis van de rasstandaard is dat het gezichtsmasker altijd zwart hoort te zijn. Kleine witte vlekken op de borst en rond de tenen worden ook getolereerd binnen de officiële eisen van de rasvereniging.

Hoewel alles valt of staat bij een goede socialisatie en opvoeding van je hond, staat een Leonberger bekend als een lieve, zachtaardige gezinshond. Ze zijn behoorlijk onverstoorbaar. Van plotseling lawaai of onverwachte gebeurtenissen zal een Leonberger niet gauw schrikken, en ook voorbijgangers of andere honden zullen deze dieren tijdens het uitlaten nauwelijks van hun stuk brengen – na een goede socialisatie, uiteraard. Ze zijn intelligent en gebalanceerd genoeg om zich snel en gemakkelijk aan nieuwe situaties aan te passen, en hun rustige aard maakt ze ook erg geschikt voor gezinnen met kinderen en andere huisdieren. Daar moet wel bij worden gezegd dat je honden nooit alleen mag laten met kinderen, want een hond blijft een dier en een kind kan plotseling onhandige dingen doen waar zelfs de meest evenwichtige hond van schrikt.

Bedenk je ook goed dat je ook voor deze bakens van rust meteen een goede en serieuze start moet maken met training en socialisatie, want hoe kalm ze in principe ook zijn, het blijven enorme honden. Daardoor zitten ongelukjes in een klein hoekje, maar vergeet vooral niet dat mensen zonder verstand van honden gemakkelijk bang en zenuwachtig kunnen worden voor deze grote vriendelijke reuzen. Op zijn beurt kan jouw hond weer nerveus worden van dat zenuwachtige gedrag, dus dit blijft een punt om in de gaten te houden: wees bewust van de (onterechte) indruk die je Leonberger kan maken!

Toen de eerste Leonbergers werden gefokt was dat niet natuurlijk alleen zoals de legende gaat om een mascotte voor hun geboorteplaats te creëren. De Leonberger is ook een werkhond, die nog altijd als reddingshond wordt ingezet, met een specialisatie voor reddingswerk in het water. Rasvereniging LHCN heeft zelfs een aparte stichting opgericht voor het verzorgen van reddingswerk cursussen, speciaal voor Leonbergers. Door hun omvang en imposante uiterlijk zijn ze ook gebruikt als waakhonden om boerderijen te beschermen tegen inbrekers, maar ze zijn in die rol wel erg gedisciplineerd en typisch terughoudend. Toch zijn ze genoeg op hun baasjes gericht om hun gezin te beschermen tegen bedreigingen, maar de situatie moet wel behoorlijk dreigend worden voordat zo’n kalme bewaker echt gealarmeerd raakt.

Een Leonberger heeft een dikke dubbele vacht, en omdat het zo’n grote hond is heeft hij gewoon heel erg veel haar. Daarom is vachtverzorging een belangrijk aandachtspunt voor ieder baasje. In zo’n lange, dikke vacht kunnen gemakkelijk klitten en knopen komen, maar ook bij het buiten wandelen, spelen en sporten kan er gemakkelijk vuil in blijven hangen. Dat vraagt dus in principe om regelmatig borstelen, wat een aardig klusje kan zijn bij zoveel haaroppervlak. Gelukkig zijn Leonbergers van nature kalm genoeg om die verzorging ook toe te staan, dus maak er vooral een gezellig momentje van persoonlijke verzorging van. Over de frequentie van de vachtverzorging lopen de meningen wel uiteen: een Leonberger kan behoorlijke last hebben van een onverzorgde vacht, zeker als er irritaties en onrustige plekken ontstaan, maar aan de andere kant zijn er ook baasjes en fokkers die zeggen dat te vaak borstelen juist weer leidt tot meer haarverlies. Toch blijft het welzijn van je hond in principe belangrijker dan het aantal haren dat aan jouw meubilair blijft kleven: voor wie het liefst een brandschoon huis wil is de Leonberger misschien gewoon niet het ideale hondenras.

Het gebit is voor elke hond een heel belangrijk deel van de anatomie, maar ook een essentieel stuk ‘gereedschap’. Zorg voor een goed onderhouden en sterk gebit door het tenminste een keer per week te poetsen met speciaal ontwikkelde tandpasta voor honden. Als je dit vanaf de puppytijd doet kunnen jullie hier allebei aan wennen en wordt het gemakkelijk onderdeel van jullie omgang. Bij een tolerante en rustige hond als de Leonberger zal dit waarschijnlijk geen worsteling worden, maar jong geleerd is natuurlijk oud gedaan. Kijk bij het poetsen of er geen irritaties aan het tandvlees ontstaan en ga naar de dierenarts als er toch iets aan de hand lijkt te zijn, want ontstekingen in de mond kunnen overslaan naar andere, kwetsbaardere delen van het lichaam.

Omdat Leonbergers zo’n dikke en langharige vacht hebben, kan er bij het wandelen en spelen gemakkelijk vuil tussen de haren blijven zitten. Zeker op risico plekken zoals bij de ingang van de gehoorgang (rond de oren) en de oogleden, maar ook tussen de tenen, kan dat ophopen en problemen zoals irritaties en ontstekingen opleveren. Controleer deze plekken regelmatig en maak ze schoon met lauw gekookt water als er viezigheid is blijven zitten.

Ook al ziet een Leonberger er misschien uit als een slome, trouwe lobbes, toch hebben deze honden relatief veel beweging nodig. Net als de Sint Bernhard en de andere waarschijnlijke voorouders van het ras zijn ze in aanleg echte werkhonden met sterke spieren en een drive om – liefst samen met hun baasje – actief bezig te zijn. Voldoende beweging is nodig om de conditie en de gewrichten in goede vorm te houden. Zorg dus voor regelmatige stevige wandelingen, bovenop jullie reguliere uitlaatrondjes. Laat je door het weer vooral niet tegenhouden, want je Leonberger zal daar waarschijnlijk een stuk minder last van hebben dan jijzelf – ze zijn prima bestand tegen kou, en ook regen zal ze niet snel deren. Denk bij een hond van dit formaat ook goed na of je wel genoeg ruimte in huis hebt om ze een goede plek te geven: een puppy past waarschijnlijk wel, maar hoe werkt dat als je Leonberger straks volgroeid is?

Wandelen met je puppy is ook belangrijk: niet alleen voor de opbouw van een goede conditie en een soepel bewegingsapparaat, maar ook voor de socialisatie. Buiten komen jullie veel ‘vreemde’ en nieuwe prikkels tegen, zoals andere dieren, hardlopers en brommers. Rasvereniging LHCN heeft online een handige lijst geplaatst om af te vinken welke rare prikkels jullie samen al zijn tegengekomen. Door daar samen aan te wennen help je de toch al onverstoorbare aanleg van je Leonberger goed ontwikkelen. Natuurlijk moet je met een puppy niet meteen een uur gaan wandelen, want de gewrichten, spieren en geest van je hond zijn nog volop in ontwikkeling. Als richtlijn mag je aanhouden dat je puppy per maand dat hij ouder wordt, vijf minuten extra mag wandelen, en dat vier keer per dag. Stel dat je Leonberger puppy drie maanden oud is: jullie mogen dan per wandeling 3x5 minuten = een kwartier samen wandelen. Zo voer je het ritme geleidelijk op. Zorg er na de wandelingen vooral voor dat je puppy genoeg rust krijgt om alle fysieke en mentale prikkels goed te kunnen verwerken.

Naast lichamelijke conditie moet je er bij deze intelligente honden ook voor zorgen dat je huisdier mentaal fit en scherp blijft. Prikkel je Leonberger daarom met spelletjes, puzzels en andere leuke activiteiten, waar zeker ook hondensporten onder vallen. Zorg er wel voor dat je regelmatig met nieuwe uitdagingen komt, want anders gaat het je hond al snel vervelen en dan heeft het weinig effect. Bovendien hou je het ook voor jezelf leuk als je iets nieuws bedenkt: heb je even geen inspiratie, dan is er online altijd wel iets leuks te vinden.

Ook al geven de meeste kenners aan dat een Leonberger een relatief gemakkelijke hond is om op te voeden, toch is het jouw plicht als baasje om te zorgen voor een goede training en socialisatie. Met socialisatie bedoelen we dat je jouw jonge hond leert wat de regels zijn, maar vooral ook hoe je puppy met de wereld om hem heen om hoort te gaan. Voor een jonge puppy kan onze drukke mensenwereld een verwarrende plek zijn, dus je zult het goede voorbeeld moeten geven door er samen op uit te gaan om aan alle nieuwe prikkels te wennen. Ga sowieso met je puppy op puppycursus, want daar krijg je advies en begeleiding van experts voor een goede start samen. Ook kan je puppy daar kennismaken met andere honden, wat een slim begin van de socialisatie is.

Ook al ben je nog zo gek op die grote (of opgroeiende) lieverd van je, hou er altijd rekening mee dat een Leonberger een forse, imposante hond is of wordt. De mensen om je heen en voorbijgangers op straat kunnen gemakkelijk een verkeerde indruk krijgen van zo’n grote, harige verschijning. Daardoor kunnen ze schrikken en bang worden, wat je sowieso al wilt vermijden, maar vanuit angst en zenuwen kunnen ze zich ook onhandig en onvoorspelbaar gaan gedragen, waar je hond dan weer van kan schrikken. Diep vanbinnen is je Leonberger ook een waakhond, dus als hij per ongeluk denkt dat die nerveuze voorbijganger een bedreiging vormt kan hij besluiten dat jij bescherming nodig hebt. Dat wil en kun je voorkomen door een goede socialisatie, maar dat is een doorlopend proces
, dus blijf hier altijd rekening mee houden: ook bij je eigen grote vriendelijke leeuw.